Hmuaka Thlahrang By Isaac Zote

Ka pu kha pa titi thiam leh sawi tur hre zet mai  a ni a. Miin an thil tawn an hrilh te kha a tawngtute sawi ai maha ngaihnawm leh awihawm hian a sawi chhawng leh thiam a, a tawngtute ngei ngei ngei pawhin an thil tawn, ka pu sawi chhawn leh chu an ngaihthla kham thei ngai chuang lo. A titi ngaithla tur ringawt kha inleng  kan nei nghek nghuk reng mai a ni. Zan lamah khan an lo leng khawm ber a, keipawhin pawnto thulh thak thakin ka lo ngaithla ve fo mai. Chu’ng a titi chi hrang hrang zinga ama tawn ngei a sawi pakhat hi ngaithla teh ang.

“Kan rawlthar chhuak hlim chu  tha a zain kan harhvang bawka in lamah pawh hian kan tawm hman meuh lo a ni ber mai. Hun awl hlekah chuan khaw thenawm nula kan rim loh leh kan ramchhuak thul, khati reng renga hun kan hman avang khan chhungte pawhin min kamkhat zeuh zeuh fo mai. Mahse a hun lai kha chuan kha aia nuama hun hman dan kha vang ve deuh a nia.

Khatih lai kha kan la mawl zual lai leh ramhuai eng ilo kan hlauha kan sawi uar em em lai kha a ni a. Kristian chu ni ve tawh bawk mah i la, a khat tawk hian khawhring hnawhchhuah tih te, tualsumsu tih te kha kan khua   leh a chhehvelah khan hriat tur a awm reng reng a. Thil mak tak tak tawng leh hmu kha an awm fo a, awih vek sen a nih loh laiin awihloh vek theih lah a ni hek lo. Kei ka thil tawn pakhat pawh hi a tawnglo tan chuan a makin awih pawh harsa ve fu tur a ni ang.

Tum khat chu favang awllen laiin thiante pahnih nen ramchhuah kan rel a, in lama kan tawm rei deuh tawh avangin kan phurin tha a za tar tawh mai. Kan ramchhuah dawn zanah chuan vengthlang Pi Chemi inah zufang kan hawp a, kan titi pawh a tuiin a tuk lama kan chetdan turte kan sep rawtui nasa mai a. Chutia kan titi tui viau lai chuan Pi Chemi pawn zunzunga chhuak chu a rawn lut a, “ngawi teh u, Hmuaka te in atanga chhawihfa thlawk chhuak ka hmu tlat mai, ka ngaih a tha hauh lo. In ramchhuak tur lah chu han thulhtir theih rual in ni awm si lo a, zu fimkhur hle ang che u”, a rawn ti lut lawng lawng a, keini lah chuan kan lo ngai thupui lo nasa mai si. A tuk ramchhuak tur kan nih avangin leng hawn ar khuan hmain kan haw a, kan mu ta dial a.

Zing ka han harh chuan zawlbuk tapchhak meilum kilin Manghleia mumang an lo sawi khawm laih laih a. Manghleia mumangah Hmuaka chu insiamchhemi ah a lo chang a ni awm e, ngai thutak viau pawl leh fiamthu nena lo bawlphuan tawk an awm nawk a, keipawh chuan nizan lama pi Chemi thil hmuh nente ka’n ngaihtuah chhunzawm a, ngaih tha chiah siloin ka la thutak lo lui ve ta mai mai a. A thuhrimah Manghleia hi naupan laia meichher indah hlatsiak kan tih pawha a kal hla ngamlo ber, hlauh ngah leh hlauhawm sawi tur hre thei zet kha a ni a, menah ka thlak lui ve deuh bawk a ni.

Pitar pakhat thil hmuh leh Manghleia mumang vang mai maia ramchhuah thulh ngawt thu awm heklo,  nau riltam hun awm velah chuan ai lui kan thleng thla der tawh a ni. Meizuk te siamin kan han inphih thlandai a, kan kal leh ta zel a. Lui kan perkaisan dawn lai tak chuan lui mawng lam atanga rawn kuk raih raih ri hi kan hria a, Hmuaka chuan a’n chhawn ve a, lui mawng lama rawn kuk thawm chu a reh leh daih lawi a.

Kan zinga upa ber Hlira chuan a rawn kuk leh pawhin chhawn tawh miahlo tur leh hetiang ramhnuaiah chuan hriatchian loh chhawn mai mai a thatloh thu leh upate’n an duhloh thu te a sawi a, kan kal leh zel a. Chutih lai tak chuan a hma aia hnai fe ah a rawn kuk leh ta rawih a, kan aw hriat than a ni lo a, kei phei chuan mihring rawl ni pawhin ka hre chiah lo. Engati tehreng nge mawni Hmuaka chuan a’n chhawn leh mauh mai a. Hlira’n a kamkhat dawn lai tak in lui mawng lam hla fe ah chuan kuk ri rawih thawm chu kan hre leh vuai vuai a. Ngaihtha chiah si lo, ngaihthatlohna chhan tur chiah hre bawk si loin kan kal ta zel a.

Behliang mun hun awm velah kan buk sakna tur kan thleng a, chakte lain a thenin thing kan fawm a, kar loah kan peih ta thuai a. Tui kan chawi ngah hnu chuan Hlira chu zanriah hmeh tur ngaihtuah in a chhuak  a. Hmuamda awm vel lekah chuan silai ri kan hria a, Hmuaka chu a han kuk raih a, Hlira pawhin a lo chawn vat a; Mahse Hlira rawn kuk rual deuh thaw chuan Hlira awmlohna lam atang chuan kuk thawm kan hre tel ta tlat mai! Hmuaka nen chuan kan han in en he haw a, Hlira aw thangkhawk niin kan hre si lo a, mak kan ti hle.

Hlira chuan Sakhi patuai nalh zer zawr tak mai hi a lo kap a, buk sira luite ah chuan kan puahin kan sawngbawl vel a, kan hlim dar dar hle. Zanriah chu puar el euhin kan ei a, riahluh tirh zan a ni bawka chumi zan chu tumah sa chang pawha chhuakloin kan titi mai mai a. Kan kal lam leh kan thlen hnua kuk thawm kan hriatte chu kan sawi a, mak kan ti deuh hle nain tuma’n hlau ang chuan kan awm duh chuang lo.

Kan titi a zuihral tial tial a, kan muhil ta hlawm a. Engtia rei nge kan mutthilh hman chiah ka hre lo, engemaw ri deuh kuk kuk, thaw deuh hrawih hrawih ri niawm tak hian min tiharh a, Sakeiin kan sarep a rawn beisei a nih ka ring a. Kan meituah pawh a rem tawh vang leh zunram thiarte ka duh bawk avangin ka tho a, mei ka’n chhawm en chuan Hmuaka chu a mutna ah a awm reng renglo tih ka hmu ta a ni!

Hmanhmawh leh mangang phili takin meichher ka chhi a, buk pawnah chuan ka’n chhuak a, meichher chuan a en thui loin kei lah thui ka kal ngam bik bawk si lo a, buk chhunga lutin Hlira chu ka kaitho ve ta nge nge a. Meichher siam belhin kan buk vel leh hla deuh fe thleng chuan kan zawng a, kan au deuh reng bawk a, rei tawk fe nia kan hriat kan zawn hnu pawh chuan kan hmu chuang si lo a, bei a dawng duh ram ram hle. Hlira chuan buka let leh phawt a, rorel that a rawt a, keipawh chuan ngaihdan dang han phuhchhuah tur thlawt ka hriat loh avangin buk lamah chuan kan let leh ta rih a.

Tihdan tur ngaihtuaha kan indawm kun reng lai chuan buk piah deuh atangin thawm a rawn awm a, meichher nen kan tlanchhuak vat a, thim chin leh chin lohah hian mihring niawm tak buk lam pana lo phei hi kan hmu a, a rual deuh thawin Hmuaka, kan ti tuarh a, min chhang lo. Chutah Hmuaka ngei mai mei enga kan hmu ta chu ka tim sung sung mai. A ka leh kamsir velah chuan thisen a luang nguai a, sa thin leh a lung vel ni awm tak hi thisen far tluk tluk chungin a la khai bawk a, chuti chung chuan min rawn pan phei chhur chhur mai a nih chu!

A mitmeng chu a a ruai a, a lu a thurin a thawmhnaw te chu heti em em hian engtin nge a lo intal balh hman, tih mai tur a ni. Hlira chuan, LALHMUAKLIAN, a’n ti leh tuar a, chutah lo harh ta hlawl ni awm tak hian a rawn meng fiah a, a kaihza a zawi hnawk a, a tlu ta mai a.

A bo laiin kan mangang em em a, kan hmu ta cheng a, thawven huai awm tak a nih vei nen kan la buai dawn chauh a ang hle mai. A pum chu na a ti em em a, a khawsik a sang hle bawk.  A taksa bawlhhlawh zual kan tifai a, kan muttir ta ngawt phawt mai a ni.

A chang leh a tal awrh awrh a, hlauh nei ni awm takin a meng phar vak vak thin bawk a. A mar lah chu a changin a phu rang em em a, a chang lah a mar a tawp ta mai emaw tih turin a’n awm vei thul, kan buai takzet a ni. A pum nat zual chang chuan a vial ngawih ngawih a, a chatthla mai ang tih te pawh kan hlau rum rum ta mai.

Kan thiam dan danin kan bawihsawm a, a sawtlo hle mai si a, a tawpah Hlira chuan, tu emaw zawk zawk hi zualko a kan tlan a ngai a ni, a ti ta a. Naupang zawk ka nih avangin duhthlang turin min ti a, thlan zawk tur a vang duh khawp mai. Heti lai atanga khua thleng tur chuan chak theihtawp pawhin kal mah i la hun a duh rei dan tur ka hre vek a, zanthimah meichher nen phei chuan ka zuam ngang lo a ni ang, Hmuaka lo awmpui chu ka thlang ta zawk a, chu pawh chu thil nuam hnai tak zawng a ni lo.
Zualko tura Hlira a chhuak  chu ka thlir liam a, khua a har duh dawn raih raih hle in ka hria. Thla no ral lam tawh  chu ngaw karah a rawn thlur lut ve deuh sung a, awm a tinuamlo letling thei rum rum zawk mai. Hmuaka chu che loin a mu chawrh chawrh a, a khat tawkin a rum leh dar dar thin bawk a, a khawsik sang lutuk tih ziaawm na’na puan huha a chal vel hruksak bak chu tih theih leh thiam ka nei lem lo.

Ralkhatah sihal a  u rawng rawng a, chumi hnua Hmuaka awmdan chuan min ti thlabar chiang hle. Ngawi renga mu, a muhil emaw ka tih kha sihal u a hriat ve leh chuan a inbeng kang a, a u ve ta ruah ruah mai a nih chu. Ka kuahbet a, ka ko sek bawk a. Chutah tha tawp tak meuh hian a talin chhuatlaiah chuan a’n talkual ta tak tak mai a, chutih pah chuan a sarakin awmze neiloin a riat vak vak bawk a.

Chutia a tal kual vel chu thawklehkhatha a zawi hnawk a, kahthlak ang der hian a awm leh ta thung a. Mahse a mu tha reiloin a hnua a rawn awm leh dan chu ka hlauin mipa ka ni, tih a har khawp mai. Zualkoa ka lo tlan zawklo kha ka inchhir rum rum mai a ni.

Tapchhakah mei ka chhawm that lai takin a rawn thawm tiah tiah a, ka zu hawithlak chuan a che tial tial a, thutung titih in a rawn hawi chho a, a Khabe kuai balin  mitmeng tung hru a min rawn melh kur mai  chu!   Khatih laia a hmel kha theihnghilh theih ka duhin ka theihnghilh thei si lo a, tun thlengin ka mitthlaa ka hmuh ngawt pawh hian ka la mur sung sung thei a ni. 

Intih pa a intih kawl vel theih pawh a ni lo, buk kawngkaah chuan tlanchhuah inringin ka ding khur dar dar mai a ni. Chutah za em em hian a nui uar uar a, min la han kawk ta dah a, kah pawp mai a chakawm rum rum thei nia. Ka tlanchhuahsan daih ang nge ka zu bawhthlu zawk ang, tia ka inngaihtuah lai takin  a hma lama kan lo hriat tawh, kuk ri ngei mai kha kan piah lam mual atang chuan a rawn ri leh ta rawih a. Hmuaka awmdan chu chawp leh chilhin a danglam nghal a, hlau thlabar em em mitmeng hian min rawn melh a, a mutbu ah chuan a tawm chawih chawih bawk a. Chumi ka hmuh chuan ka hnaih a, ka kuahin thil awmzia ka zawt sek a.

Hlau em em a khur hlawk hlawk chung chuan a chang leh fiahlo ruai hian a rawn riat chhuak leh niah niah thin a. Min chhan rawh, min chhan rawh aw, a tih loh leh min hnaih suh, min kalsan loh chuan a man ve ang che; Khawiahmah tlanchhiatsan theih a ni lo, a ti thul. Rilru a nuam duhloin awmngaihna tak hriat a har hle. E’nge ni, engtin nge i awm, ka tih lahin min chang bawk si lo.
Chutia kan inbawihsawm vel lai chuan kan buk pawn lawkah chuan patling nui ri uar uar thawm hi kan hre ta mai! Buk bul vel thingkunga sava riak te pawh chu hlau leh thlabar tih hriat takin an rak chul a, an thlawk darh ur ur bawk a. Hmuaka lah chu a inlukhup a, ngaihthlak nuamlo zetin a rum ngul ngul bawk a, ka mang a ang takzet a ni.

Eng thawm nge rawn awm leh ang a, eng thil nge lo thleng zel ang, tih ngaihtuah chung leh ti ru taka ka awm lai chuan Hmuaka chu a rawn phu zawk zawk a, chutah thawklehkhatah a rawn zuang tho zawk a tapchhaka kan sa rep chu a tul chawpin a la thla a, chilphuan tla buah chungin a ei ta hmuar hmuar mai a nih chu!

Hlau, mangang leh tih ber tur hreloa ka hawihaih lai chuan a sarep ei lai chu a chawlin min rawn en ta a, chuta a hmel chu Hmuaka aw zawng a ni lo! A hmel kha ka sawifiah thiam lo, ka hmuh ngai a ni lo. Hang thim hmuk, mithmul buk tak mai leh hnar zum vun mai hi a ni  a, mei engah chuan nui hmel hi a pu lek lekin a hriat lehnghal a, mi rap kher mai.

Muangchangin a ding tuah tuah a, a pianphung reng reng te chu mak danglam tak hi a ni. A dar chu a hlaiin a kum deuh khun lawi a, a ring a chih chuih bawk a. A san em avangin  kan buk chhungah pawh chuan ding ngil theiloin a kun du a, chuti chuan min rawn chhuk melh ta run mai a nih chu.
Ka te chhuak vak nge, ka tlanchhia nge engtin nge ka awm chiah ka hrechiang ta lo, ‘I hlau lutuk a i thidang a nih chu’ min ti pawh ni se hnial ngaihna vak ka hre lo ang. Mumala thil ka han hriat leh chuan a lo kal bo tawh a, mei chu a lo rem lek lek bawk a, chhawm tha tur pawhin ka che ngam tawh lo. Ka mut hmunah chuan ka inlukhup a, ka tawm ta tlawk tlawk mai a ni. Chuti chunga khawvar ka han nghak ta chu ka piana hnu lama khawvar har tum ber a ni chiang khawp ang.

Khawvel tawp hmain khua a var dawn tawhlo emaw ka tih hial hnu chuan ka lo chhing sek a niang chu sava chiar nawk nawk thawmah ka harh a, khua pawh a lo eng uar tawh a. Ka damlo awmpui ber Hmuaka lah chu ka hloh chu a ni mai si a, a hrilhhaithlak duh hle mai. Khaw engah chuan hlauhna zualpui pawh a lo reh ve ta bawk a, kan buk bul vel chu ka’n fangkual a, engmah phei chu ka hmu chuang lo.

Fehrehsan hun awm velah Hlira leh kan khaw tlangval engemawzat an lo thleng a, thil awmdan ka’n sawi chuan mak an ti hlawm hle. Thenkhat hlau fe fe an awm tih pawh ka hria, diktak chuan ka thil hmuh leh hriat zawng zawng kha ka hrilh lo zawk a ni.
Nilengin kan zawng a, a sulhnu niawm deuh takngial pawh kan hmulo. A tam zawk chu riah chawfai pailo, damlo zawn tura rawn thawkchhuak mai an nih avangin thenkhat in lamah eitur lamin an haw a, chumi zan chu chulai hmunah chuan kan riak leh ta a ni.

A tuk tlai lam deuh thlengin eng thawm riva mah kan hrelo a, kan beidawng tlang tawh hle mai. Tlaia buka kan haw khawm tan lai vel chuan khua atangin rawlthar pathum an lo thleng a, Hmuaka chu khuaah chau taka a rawn vah luh thu leh biak mumal theih a la nih mang loh thu an rawn thlen ta a ni.
Kan insiam thuai thuai a, khua a thim chhilh chhelh tih chuan khaw lam panin kan in zui haw ta diah diah a, kan thahnem deuh bawk a, hlauh lam a lang vak lo. Ai lui kan thleng a, tui te in in kan insil thlandai a, kan kal tan leh chiah tih chuan lui mawng lamah kuk ri raih thawm kan hria a, inkhap hman ni hek lo, Manghleia chuan a’n chhawn ve ta raih mai a. Hlira nen chuan kan in en ringawt a, engmah kan sawichhuak ngam si lo!


PART TWO

Hmuaka damlo buai chu  chatthla mai thei dinhmuna a din tak avangin Hlira chuan Pakhat zualkoa kal a, pakhatin lo awmpui a rawt ta a. Hreh tak chung leh duhthlan tur dang a van em avangin lo awmpui chu ka thlang ta ngawt a. Ka damchhunga ka theihnghilh theih tawhloh tur leh min la tihlau reng tur thil ka tawng a, zualko tura ka lo tlan zawk lo kha ka inchhir vawng vawng mai a ni; Mahse zualko tur khan lo kal zawk i la ka tawn aia hlauhawm kha ka tawng maithei. Khua pawh ka thleng lo hial zawk maithei a ni, tih a hnua Hlira’n a thil tawn min hrilh  atang chuan ka hre leh ta a ni.

HLIRA THIL TAWN : “Ka pa hian upate puithuna thil leh an serh ang chi te hi a ngai pawimawhin a la thutak viau thin a, hman lai upate thu hnualsuat mai mai lo turin min hrilh fo bawk. Tlangval thalai ta chuan engah vak ngaih loh chang leh serh leh sang nei lo ang mai a tal mai mai chang nei thin bawk mah ila  ka pa thusawi hi dik tih chang ka ngah mai.

Tumkhat chu thian pahnih dang nen ramchhuah kan tum a, kan ramchhuah dawn zan atanga thil awmdan chu a fuh lo hle hian ka hria a, ka pa phei chu hrilh i la min thulhtir chiang viau ang. Kan ramchhuahpui tur pakhat, kan thianpate in atanga chhawihfa thlawkchhuak an hmuh mai bakah chumi nena inzul thei mai awm tak chuan thenkhatin mumang an lo nei bawk nen, ngaih a tha chiah lo; Mahse chutiang vang ngawta han thulh chu mi nuih kan tiza ang tih a hlauhawm bawk si a, kan chhuak ta poh a.

Thenkhat tan chuan ho mai mai leh ngaih thupui tlak loh pawh a ni ang; Mahse ka pain min lo hrilh ngun em avangin kal lama Hmuaka’n hriat ngailoh kuk ri a chhawn mai chuan ka rilru a luah deuh reng a, zan muthmuna kan titi naah kan sawichhuak nghe nghe a, thiante pawh chuan mak an lo ti ve hle a ni awm e.

Ka chau deuh a ni maithei hma takah ka muhil a; Mahse thil mak leh beisei loh tawpin min rawn thawng tho ta! Ka thianpain Hmuaka awmloh thu sawia min rawn kaihthawh chuan phak deuh chual hian, sa a chang a ni lo maw, ka lo ti bah deuh nuaih a. Mahse bangkila silai pathum ka hmuh chuan ka thusawi chu awmze neilo a ni tih ka hrethiam ve nghal mai.

Kan zawn beidawna tihngaihna kan hriat tawh loh lamah Hmuaka chu hmel rapawm tak puin a rawn vak thleng leh hlawl a. A khua a sikin a pum chu na a ti em em bawk a. Hetiang ringawt chuan mihring kan inchan dawnin ka hre lo a, upa ber ka nih  avangin rem ka ruat a ngai a ni. Kan thian pakhat chuan Hmuaka a lo awmpui ang a, kei chu zualko turin khuaah ka kal ang.

Thil chakawm tak nilo mahse tih loh theih a ni si lo a, mahnia tal hran chu a ngai ta a ni. Kan thianpa, Hmuaka damlo lo awmpui tur pawh chuan a hreh hle tih ka hre mai; Mahse engmah a sawi chhuak bik lem lo. Ka chhuah dawn chuan Hmuaka chu ka zu en leh kher a, min lo nuih deuh vun a, mi  rap kher mai, ka mur deuh chuai chuiah thei a ni- Mihring pangngai hmel pu thlawt hek lo.

Meichher te siam felin ka chhuak ta poh a. Thla ral lam chu a chhuah tawh avangin kal a harsa lutuk lem lo- a tir chuan! Sunhlu mual kan tih hmun ka thlen phei tantirh lai chuan ka hnung lamah thawm danglam tak mai ka hre ta a. A tir chuan zawitea nui  ker ker ri ni mai hian ka hria. A hnu ah chuan tah chhuak tak, insum tak chung si a inhnit hlawp hlwp thawm ang te hian a rawn ri leh a. Chutah hai theih miahloh tur hian Hmuaka aw ngei maiin, ‘U Hlir, min kalsan suh min chhan rawh’ a rawn ti tuar tuarh a, a rin em avangin ka awmna velpawh chu a khawk rum rum  thei hial a ni.

Hnunglam hawi deuh sek chung leh ngaihngam zan lo chungin ka kal lui zel a. Sunhlu mual ka pel tep tih ah chuan   Ka hnung lama thawm ngaihnawm loh tak tak ka hriat chu a reh a, feh haw leh ramkal haw kan han inpel a, thaw ri deuh suk suk thawm niawm tak hian min pel vuai a. Ka hmalam lamkhuang kung chu thawklehkhatah a che ta luai luai mai a nih chu.

Ral lehlamah chingpirinu a thizun kuih khuih a, thla lah chu en pangngai pawha eng loin sar zam in a
hual a, a sen deuh rum mai bawk nen, a nuam fahran lo hle. Rilru hmanhmawh tak chung leh ka hmalama thil awm  hmachhawn  chak loh vanga kal chak thei chuang si loin ka pen chhat chhat a. Chutih lai chuan lamkhuang buk che luai luai chu a hma aia nasa mah hian a insawi leh ta vak vak a, ka han en chian chuan a ler lam zarah chuan patling pahat hi a lo su vak vak mai chu niin.

Inti mipa ve tak mai ka ni a, ‘ka hlau’ tih tawngkam hi ka hman awm ka la hre lo; Mahse hemi tum zet erawh hi chuan a dan a dang zar mai. Muangchanga kal chhat chhat chungin lamkhuang kung lam chu ka en kar reng a. Chutah thingkung zara su vak vak pa chu a lo hawi a- Hmuaka hmel chiah chiah a ni!
Buk lama tlan let leh daih mai tur em ni, tia ka inngaihtuah laiin ka intihuaisen lui a, mi’n ‘min kalsan suh, min chhan rawh’, ti lawm lawm a, hlau tur leh chhan ngai zawk chu keimah ni loin Hmuaka zawk chu a ni ang tih ka ngaihtuah ta a. A aia hmanhmawh zawkin hmalam chu ka han pan a. Chutih lai chuan thingzar atangin a tla sual ta nge ni, a thum thla dawp a, lamkhuang bul lam chu a hnimin a thim bawk si a, ka hmu thei ta lo.

Hlau teh mah i la, Hmuaka hmel ngei nia ka hriat tlat avangin a hming lam ruai chungin ka tlan phei a, lamkhuang kung chu ka thleng phei thuai a. Ka han hawi vel ruai a, ka thlanglam hnimbuk zinga a bawkvak liam lai chiah chu ka zu hmu hman a. A chetdan atang chuan kal chak thei vak awma ka hriat loh avangin ka umzui thuai a; Mahse thui deuh fe thlenga ka umzui hnu pawhin a liam lai chiah zel ka hmuh hman tak avang chuan thil ka hrechhuak ta. Hmuaka tibuaitu ramhuai emawni thlarau emawni hian zualkoa ka kala midang ka pun lohna’n min hruaibo a tum a ni. Ka vanduai phei chuan keipawh hi min manin min tibuai ve ngei ang!

Rin ang ngei ngeiin ka han hawi kual vel chuan chu thil chu ramhnuai pilril lam panin engemawchen ka lo zui tawh tih ka hrechhuak ta a ni. Ka hawi let a, kir leh ka tum chuan kawng pangngai chu ka lo hlat hle tawh mai a, chubakah ka thil hmachhawn atang chuan awlsam taka kirtir chu min tum loh hmel khawp mai.

Thla engah chuan a mit chu a de thiang rual a, a hmul kawh fur te pawh chu ka hmu thei. Min chin hrep tum ni awm tak hian a ngho a chhuah a, min rawn pan ta a nih chu! Meichher nen ka ni  a, silai ka kau hman tawh si lo. Ka tawlh let leh ta poh a- ramhnuai lam pan chuan.

Thui vaklo ka tawlh let hnu chuan thawm dang ka hre leh ta tlat mai. Hnim buk zing atang chuan,  ‘U Hlir, min rawn pui teh’ a rawn ti tawk tawk mai a; Mahse chu thil chuan ka ngaihtuahna a kai harh hlauh thung, min hruaibo tumna bawk a ni. Bo thei ka ni lo a, khua ka thleng ngei tur a ni.
Ka silai kauin ka hming vawi thum ka chhal a, chutah ka han hmet puak ta chu a ring tha duh rum rum hle. Min hual vel tute pawhin min kian san a niang chu engmah riva dang ka hre lo. ‘Eng’e ni vei’ tih chet a che ka ni ta bawk a, ka ri buan buan mai.

Kar loah kawng chu ka han pawh ve leh mai a, meizuk te siamin ka thu chawl a, ka hmalama chinghne kawng kan zul zul pawh chu ka ngaimawhlo lui tlat a, silai erawhchu ka hum nghet hle. Rei khawmuang loin ka kal leh ta zel a. Ka hnung lamah chuan thawm a awm reng a, a changin nui awr awr ri a ni a, a chang chuan na tuara rum ri kawk kawk leh insawisa ri niawm tak te pawh a ni thin. Va enfiah ka duh thut thut thin na a ka inngaihtuah fim a, ka kal lui hram hram a ni.

Ka sir tuakah chuan engemaw hian min zuiin a ri deuh sul sul reng bawk a. Engemaw chang phei chuan min rawn bawh thut tur niawm tak te hian thawm a nei thin a, ka petek leh dawrh thin a ni.
Thawm riva leh ih vel chu ngaihthlak nuamlo viau mahse keimah tak min tawh loh avangin ka kal an tibuai vak ta lo, min ti hmanhmawhin ka kalchak phah sauh zawk ni tein ka hria; Mahse ai lui ka thleng zet erawh chu ka buai chhiava a ni ta mai, he thu sawi tur hi ka awm lo teuh kher mai.
Ai lui ka thleng chu kaiah innghatin ka tuithawlte ka thun khat a, rei khawmuangloa kal leh nghal mai ka tum a ni. Ka kal tan leh tur chiah chu kai thlang lawk a li ah chuan te deuh tuarh leh tuia thil han tla ri bawrh thawm ni awm tak hi ka hri a, ka hawi let  vat a.

Ka zualko tur min tihbuai tumna a ni ang tih chu ka rilru pangkhing hian a hrechiang khawp mai; Mahse engin nge maw mi mawlh tehreng a mak khawp mai. Hmuaka chhan turin tuiah chuan ka zuang lut ta tho a nih chu!

Tui tla thi tur chuan engkim an ngaihtuah hman, tih zawng zawng ka neih zo a. Ka ruang hi engtikah nge an rawn hmuhchhuah ang tih te, kan kawmthlang nu khan nau a hring tawh ang em, tih te leh thil dang tam tak ka ngaihtuah kual teuh mai. Kan ramvakin buaina kan tawh chungchang hi engtikah nge an rawn hriatchhuah ang, tih ka ngaihtuah thlen chuan ka harh leh ta. Ka thih chuan tuma’n an hre dawn si lo.

Tisa pu siloa min kuah bet tlat tu nen chuan tui chhungah kan inchai ta thial thial mai a nih chu. Ka tha a zawi a, ka chau tawh hle mai. Ka thi ngei dawn a ni- lo. Damna tur a nih chuan thih leh thih. Keimah ai mah chuan buk lama Hmuaka lo awmpuitu chu ka ngaihtuah tawh zawk. A la naupan deuh bakah thil reng reng chu a nghaktu tan chuan a rei duh viau si a.

Engtin tin emaw vaukam chu ka in vai kai thei hram a- ka la dam e. Lui mawng lam ah leh ral lehlamah chuan kuk ri rawih rawih ka hria a, tap rawng rawng thawmte pawh ka hria. Ngaihsakloin ka kal ta zel a, chumi a chin chu engmahin min tibuai ta lo.

Khuaah chuan Hmuaka damlo zawn a ngaih thu ka thlen a, kan chanchin kimchang erawhchu sawi chi ah ka ngai lo. Tlangval engemawzatin min zuiin a tuk chawhma lam ah kan ramchhuahnaa kan buk chu kan thleng a, Hmuaka bo thu kan hre leh ta a, a beidawnthlak duh kher mai”.
Khitiang khi Hlira thil tawn a nih avangin keia thil tawn ve kha hlauin tawn nawn chak hauhlo mah ila Hlira thil hmuh leh tawnte lakah chuan nep tak niin ka hriat phah ta a ni.
Sawi tawh angin Ni hnih kan zawn beidawn hnu tlai lamah khua atangin zualko an lo tlan a, Hmuaka chu chau tak chunga khua a rawn vah luh thu kan hre ta a. Keini ho pawh chu kan in au khawm a, khaw lam pan chuan kan inzui haw ve ta a ni.

Tlangval rual awmkhawm tih takah kalkawngah pawh kan nui rawih rawih a, zai rawng rawng tawk an awm a, kan hlim dar dar hle- ai lui kan thlen hma chuan!
Ai lui kan thleng a, a then kan insil thlandai a, kan thuchawl a. Rei vakloah kal kan rawt a, kan kal leh ta a. Kan kal tan leh chauh tih chuan lui mawng lama kuk ri raih hi kan hria a, inkhap hman ni tawh hek lo, Manghleia chuan a han chhawn ve ta raih mai a. Hmuaka buaina chhan kha he kuk ri a chhawn atanga intan kha niin kan hre si a, inkhap hman ni tawh hek lo, Hlira nen chuan kan in en ringawt mai a ni.

Hlauh ang ngei ngeiin thui kan la kal hman lo tih chuan Manghleia chu a buai ta. A pumna chu a vial ngawih ngawih mai a, kal luihpui chi ziazang ni heklo, hlang kan siam chawp a, kan zawn ta ngawt mai a ni.

A nat zual chang chuan hmel pangngai reng reng a pu lo a, a te vak vak a, rawl mak tak tak a chhuah chamchi mai bawk a. A zawntute pawhin han tilhsan deuh ham ham chang kan nei fo mai. A chilphuan a chhuak buah buah reng a, namen loin a tal leh vak vak thin bawk nen, phuarbeh deuh hial a ngai a ni.

Upa deuhte thlazar hnuaiah kan inzawn ve zel thei zawng a ni. Tuikhur mual kan thlen chuan a awmdan a dang leh ta daih mai. A hmaa tal awrh awrh a te vak vak kha a zawi hnawk a, a che ta hauh lo. Kan han nghat a, kan han en vel chuan a lo chatthla fel der tawh mai a lo ni. Hmuaka damlo zawn tura thawkchhuak, tlangval Manghleia ruang chu khua kan luhpui ta a ni, a hrilhhaithlak hle.
Hmuaka thung erawh kha chu ni rei vak loah a rawn harhchhuak a, natna dang engmah a nei lo; Mahse a thil tawn chungchang han zawh nikhua erawh chuan thlabar em em hmel hi a pu leh thin a, engmah a sawi duh ngai lo. Vawikhat erawh chu hlira nen kan kar nat em avangin hlau chung chungin a thil tawn chungchang chu a sawi ve ta nge nge a-

HMUAKA THIL TAWN : “Hriat ngai loh kuk ri ka chhawn vanga hlira’n min han kamkhat khan ka zak em em a,  a thu kha  zawm ka tum chiang hle a ni, ti i la, keimah hi chuan a zawm a ni. A rawn kuk nawn leh khan engin nge min mawlh ka hre lo, diktak chuan kuk ri kha keimah chuan ka chhawn lo; Mahse keimah ah khan awm a awm ta tlat a, ka ka atang ngeiin kha kuk ri kha a chhuak bawk si.
 Hlira Sakhi kah kan puah vel lai chuan ka pum a nuamlo khawp mai. Inthiar turin thlang lamah  ka chhukthla a, ka thu fel chauh tih chuan thi hlirin ka khawh ta pur pur mai a, ka ngaih a tha lo hle nain ka pumna erawh chu a reh huai thung.

Zana kan han mu ta chu ka thiante pahnih chu an muhil hma ngang mai a, kei erawh chu engemaw tak ka ti a, ka muhil thei mai lo. Mei chhawm that pahin zial te ka zu a, mut ka tum leh lai takin buk kawtah chuan thil tla ri dup thawm niawm tak hi ka hria a, ngaihtha  chiah lo mah i la ka ngai pawimawhlo lui a, ka mu ve ta a.

Ka mu fel hman awrh a ni ang, kan buk kawngka ah chuan Pa pakhat hi a rawn dak lut hlawl mai a nih chu! Ka te chhe nasa teh e. Hmanhmawh lo leh engmah pawisak neih loh hmel zet hian a rawn pen lut chhur chhur a, a sam sei tak chu a thlah hnuang a, a palianin a taksa te chu hmul deuh thur hian ka hria a, ramsa hmul ang erawh niin ka hre lo.

Ka thiante chu ka ko a, ka au tuarh tuarh chung pawhin an mu hnar sek sek mai si a, ka mumang a nih te ka’n ring leh rum rum thin; Mahse a kut hrawl tak leh kut tin sei zul maia ka hrawk vel a rawn nul chuan ka mumang a ni lo tih ka hre chiang hle. Ka che thei hlek tawh lo a, khurh pawh ka khur lo.
Min rek kang a, pawn lam thimah chuan min pawm chhuak ta! Ka rilru a harh kur a, ka che thei der si lo, khatih laia ka mangan zia tak kha aw. Ka thiante lah chu an harh thei si lo. Buk bul thingkungah chuan min pakai pui a, min sawisa ta a nih chu.

Ka chhip samah a khaiin ka pumah chua a hnek vak vak a. Ka hnar atang te, ka ka atang tein thi a chhuak nguai nguai a, te pawh ka te chhuak peih ta lo, a nat em avangin ka rum kawk kawk ringawt mai a ni.

Ka hrawkah a rek a, min that ngei dawn a nih hi, ka tih lai takin kan thianpa pakhat chu meichher nen a lo chhuak ta hlauh mai, khatih laia ka lawm zia kha; Mahse beidawnna in min rawn chim chawpchilh leh nghal a ni mai. Ka tha la neih zawng zawng sawmkhawmin ka tal a, ka thianpa chu ka au vak vak a, min hmuh loh mai bakah ka aw pawh a hre lo. Kan hnuai lawk lawkah chuan a vei tawn sek ringawt mai a ni. Min man tupa lah chu za em em hian a nui uar uar reng bawk a.

Chutah min paw bahlat nawlh a, min zuan pui ta zawk zawk mai a ni. Mual lian pui pui te hi kan zuan khum a, kan thlawk chiahin ka hre si lo a, a ngaihna ka hre lo hle. Hmun rual rem leh thelh nuam takah hian min nghat a, ‘tunah chuan ka thuhnuaiah i awm tawh a, ka thu thu in i awm ang, thu i awihloh chuan i thi nghal ang’ tih pahin ka bekah min beng chawrh a.

Nikhua ka hre ta lo- ti i la, khatih laia ka awmdan kha sawifiah thiam a har hle. Mihring ka ni nge ramsa nge thlarau tih pawh ka chiang ta lo e. Min ben avang khan nikhaw hreloa tlu niin ka inhria a, keimah ngei te pawh chu ka inhmu lawi a. Chutih laiin achang chuan ka thian, ka ramvah puite ka hmu bawk a, ka chiang lo a ni ber mai.
Ka ngaihtuahna leh suangtuahna nge ka thi a, ka thlarau a chhuak zawk pawh ka hre lo. Bukah kan thianpain tuiluma min deh laite chu chiang angreng tak hian ka hre bawk si. Chutih lai vek chuan U Hlira te ka hmu ruai ruai thin bawk a..

U Hlira kan lampana lo kal hi ka hmu a, min man tupa(ramhuai-a ka ti mai) chu ka bulah chuan a thu run bawk a, U Hlira chuan min hmu loin min kal pel a, ka auh vak vak pawh in a hre thei lo. Min kalpel a, a liam tep tih chuan ramhuai-a chuan ka aw ang chiah chiah hian, ‘U Hlir min chhan rawh’ tiin a han au a, U Hlira chuan a hria a ni ngei ang, a inher  a, kan lam chu a rawn hawi vang vang a, min chhan turin a rawn let leh dawn- ‘U Hlir, heta hi ka awm’ ka han ti ve chu, keima aw ngei pawh chuan mi rap thei nia, nui ri uar uar thawm ang hian a chhuak ta tlat a nih chu.  U Hlira chu a kal liam leh ta.

Ramhuai-a chuan, ‘ka ta i ni tawh a, keimah ang i ni tawh, i thiante pawhin engatan mah an ti tawh lo che’ min han ti lehnghal a. Ka beidawng thinrim lutuk chuan hnek thluk thuai tumin ka ban ka han vai a, keimah zawk chu ka vial leh ta ngawlh ngawlh mai.
Sawi tawh angin ka awmdan kha mumang nge a tak, tih ka hrechiang thei lo. Vawikhat pawh chau em em in buk kawngka bulah  ka mu a, chutih lai chuan kan thian pakhat chuan mei a  chhawm tha mek a, chau tak chungin ka han au a, a hre lo a, hmuh pawh min hmu lo.

Chu achhapah thlanglam khumah chuan ramhuai-a chu a lo mu zun a, hmuhsit hmel zet hian min rawn nuih vur vur mai bawk a. Kan thianpa hawi letin a zu hmuh pawh chuan a phu chiang ve hle in ka hria. Chutah ramhuai-a chuan a khabe kuai balin a han insiam chhiat khum leh nghal a. Tlanchhuah tumin kawngkaah, ka bulah chuan a rawn ding a, ka lo ko vak vak a, awmzia a awm si lo.
Mumang ang mai hian thil a kal vuai vuai a, chiang manglo, chiang tak tak siin a thleng a, ka thiante pawh chu ka hmu ka hmu a, achang chuan min hmu ve bawk a, min hmuh ve tum lah in min lo hlau em em a, ka hrethiam lo thin kher mai.

Ramhuai-a chuan ai lui kai bul lawkah min nghat a, chutih lai chuan U Hlira a lo kal mek bawk a, min hmu lo. A hre leh dawn chuang lo a, koh pawh ka ko peih lo. Kan bul lawkah chuan a thu chawl a, rei vak loah a kal leh ta a. A kal leh chiah tih chuan Pa-liana chuan ka pumah na lutukin min nghawk a, ka te tuarh a, ani chu tuiah chuan a zuangthla nghal bawrh bawk a.

U Hira chu tuiah chuan a rawn zuangthla ve ta tlat mai. Keimah emaw tiin min chhanchhuah a tum a ni ngei ang. Ramhuai-a sawi ang in ka thiante hian min la thlauhthla lo a ni tih ka hre leh ta a, ka hlim ve leh deuh. Chutih lai vek chuan a hmaa ka lo ngaihtuah miah loh, tawngtai duhna rilru ka nei ta bawk a. Ka tawngtai khan e’nge ka chham a, e’nge ka dil ka hre lo; Mahse ka han men chuan U Hlira chu chau takin vaukamah a lo chhuak mek a, kan ramhuai hmel erawh chu a hmuhnawm loh hle, rum em em a min melh chungin mi phih tho lawp a, rak ruai ruai chungin min zuan pui leh ta dawr  dawr mai a ni.

Zan lama ka thil tawn kha a chianglo ruai khan ka hria a, ka han harh chuan khua a lo var tawh , heta chin hi chu chiang tak vekin ka hre ta. Ka awmna chu puk a ni a, inbeng kangin ka han hawikual vel a, ka phu chiang hle mai. Naupang bal leh bawrchhawr em em pahnih hian min lo melh kiau mai chu niin.
Ka te chhuak em lo naa, ka tawlhhnung dawrh in ka hria.

Ka han en chian erawh chuan hlauhawm an niin ka hre leh ta lo. Thawmhnaw mumal pawh inbel lo, samsei leh bal zet hi an ni a. Hlau chiah lo mah i la pakhat zawkin min rawn pan hnaih a, ‘hei hi Pa Puia’n ei rawh a ti’ tih pah a a thil min rawn pek ka’n en chuan ka tim sung sung a, ka uak tuar tuar mai. Utawk lam chi hi ni berin ka hria; Mahse mihring hmel ang deuh hi a pu a, a then thu bawk a, ei tina han tin chi niin ka hre lo.

Rin aiin an kawm theih phian a, ‘Pa Puia’ an tih chu kan Ramhuai-a kha a ni. An chanchin leh he laia an awm chhan chu an sawi ngam tlat lo. Puk chhung atanga chhuah hlek pawh chu an ngam loh mai bakah kei pawh ka chhuah vaih chuan ka thih tur thu an Pa Puia chuan a lo hrilh a ni awm e. Kei aia dinhmun chhia leh hlauhthawnawm a ding ni awma lang ka’n hmuh takah chuan ka hlauhna te chu a rehin anni chu ka khawngaih ta viau a; Mahse engin nge maw mi mawlh tehreng ni tlanchhuah reng reng ka tum lo.

Khua a thim a, thim tak a ni. Thlang deuh atang chuan ramhuai-a aw ngei mai kha a rawn kuk ruih ruih a, kan naupang pahnih chu an tawm chawih chawih a, hlau tih hriat tak hian min kuah deuh chung bawk a, kei lah ka belhtlak loh nasa. Pukah chuan a rawn lut a ni ngei mai, engmah a hmuh theih loh naa a hriat theih a ni. Min kuahna lak ata naupang pahnih chu a phih chhuak lawp a, puk kill amah chuan an insawisa ta ni ngei tur a ni, tap thawm leh thinrim te thawm nen, ngaihthlak a nuam lo ngei mai.

Heti ngawt chuan a dik dawn lo, ti rilru chunga va chhan ka tum lai takin mi rek kang lawp a tal thei ka awm lo chiang hle. Ka ei duh lo, te i ti vel maw, tih pahin engemawni hi min han barh lui bawrh bawrh a. Chutah, vawikhat pawh naupangte saw i be tawh tur a ni lo, i biak leh chuan i thi ang. Ka thiltih theihzia hi i hre tulh tulh dawn a ni, nangmah zawng turin an rawn thawkchhuak vel a, an zinga pakhat ka tihlum ang, tia min an khum pahin ka te chhuah peih tawh loh thleng min sawisa a, min chhuahsan ve ta a.

Min sawisakna avang chuan ka che hleithei lo a, inleh vel pawh a har hle mai. A tuk ka han harh chuan ni a sa ut a, eng hun nge tih ka hre thei lo. Ka tlanchhuak ngei tur a ni. Puk kawngkaah chuan ka va dak a, ka awmna chu kan khaw ram, Ringthar bawk a ni tih ka hre thei ta mai bawk a. Naupangte hnenah chuan ka tlanchhuak dawn a, lo kal vat rawh u, ka ti a, min chhang lo. Hlauh hmel em em hian min  en ngawih ngawih mai a ni. Ka kal dawn tak tak chuan a lian zawk chu a lo tlan phei a, min vawn chawt pah in, ‘kan chanchin hi tuma hnenah rawn sawi suh aw, kan thih phah zawk ang’ a ti reuh a. Mahse a hmela tanpui ngai hmel kha ka hmuh hmaih lo.

Tichuan harsa tak chungin bawkvak ti tihin khua chu ka vak thleng thei ta hram a ni. Khua ka thlen hnu pawhin  min la chhaih buai min la chhaih buai a, a chang chuan ka mumang lamah te hian naupang pahnih kha ka lo hmu a, lo let leh la, hlim deuhin kan awm dawn nia, te hi an lo ti thin a, ramhuai a lah chuan ka chungchang i sawichhuah hun hunah i thi ang, min ti reng bawk thin a ni”.

Hmuaka’n a thil tawn a sawi hnu lawk khian kan khaw pasaltha rual leh Pathian thuhriltute nena inthurualin Hmuaka sawina lai hmun, Ringthar bawkah chuan thawk pheiin harsa lutuk loin naupang pahnih te  chu kan va chhanchhuak ta a ni.
Khaw thenawm vel thlengin chutiang naupang bo chanchin hre thei awm kan zawng chiam a, tuma’n an hre loin, ka ui ka ar ti tumah an awm lo. Anmahni lah chuan an chanchin chu an sawi duh der mai bawk si lo a, tun thleng hi chuan an chanchin kimchang kan la hre ta lo a ni. Nakinah sawi duh hunte pawh an la nei ve mahna.